Tại nhiều địa phương ở miền Trung và Tây Nguyên, nước lũ vừa rút chưa lâu thì đã ghi nhận rải rác các ca sốt kéo dài, rối loạn tiêu hóa nghi do thương hàn. Đây là một trong những bệnh truyền nhiễm dễ bùng phát sau mưa lũ nếu không có biện pháp phòng ngừa và can thiệp kịp thời. Bệnh có thể gây biến chứng nguy hiểm, thậm chí tử vong nếu không điều trị đúng cách.

Môi trường sau mưa lũ là “ổ” phát sinh thương hàn

Theo khuyến cáo của Bộ Y tế, thương hàn là bệnh truyền nhiễm cấp tính do vi khuẩn Salmonella Typhi gây ra, lây truyền chủ yếu qua đường tiêu hóa, thông qua thực phẩm hoặc nước uống bị nhiễm khuẩn. Sau mưa lũ, nguồn nước sinh hoạt thường bị ô nhiễm nặng do lũ cuốn theo phân người, xác động vật và chất thải sinh hoạt.

PGS.TS Nguyễn Văn Kính – nguyên Giám đốc Bệnh viện Bệnh nhiệt đới Trung ương – cho biết: “Nước lũ không chỉ phá hủy hệ thống thoát nước và vệ sinh mà còn gây mất an toàn thực phẩm, tạo điều kiện lý tưởng cho vi khuẩn thương hàn sinh sôi.” Nghiên cứu môi trường tại các khu vực chịu ảnh hưởng bởi lũ lụt cho thấy nguy cơ nhiễm thương hàn có thể tăng gấp 1,7–1,8 lần so với thông thường trong tuần đầu tiên sau mưa.

Tại nhiều địa phương như Quảng Trị, Quảng Nam, Đắk Lắk, người dân phải sử dụng nước chưa qua xử lý để nấu ăn, tắm giặt hoặc uống tạm trong thời gian thiếu nước sạch. Điều này làm tăng nguy cơ phát tán dịch bệnh.

Nhận diện sớm triệu chứng để kịp thời điều trị

Thời gian ủ bệnh của thương hàn kéo dài từ 8 đến 14 ngày. Tuy nhiên, biểu hiện ban đầu thường không rõ ràng, dễ nhầm lẫn với các bệnh thông thường khác như sốt siêu vi, cảm cúm.

Người mắc thương hàn thường có các dấu hiệu sau:

• Sốt cao liên tục từ 39 đến 40 °C, kèm đau đầu, mệt mỏi, chán ăn.
• Rối loạn tiêu hóa: táo bón hoặc tiêu chảy, đau bụng, cảm giác đầy hơi.
• Một số người còn có biểu hiện ho khan nhẹ hoặc nổi ban hồng nhạt vùng bụng.

Nếu không được điều trị đúng cách, bệnh có thể tiến triển thành các biến chứng nghiêm trọng như thủng ruột, xuất huyết tiêu hóa, viêm cơ tim, viêm màng não, thậm chí gây tử vong.

Làm gì để phòng bệnh thương hàn sau lũ?

Để kiểm soát nguy cơ bùng phát thương hàn sau mưa lũ, Bộ Y tế đã đưa ra hàng loạt khuyến cáo cho người dân và chính quyền địa phương:

Đối với cá nhân và hộ gia đình:

• Luôn ăn chín, uống sôi. Không dùng thực phẩm sống hoặc để lâu không bảo quản lạnh.
• Rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.
• Sử dụng nước sạch hoặc nước đã đun sôi. Nếu dùng nước giếng hoặc bể chứa từng bị ngập, phải khử trùng bằng chloramin B hoặc thuốc tím theo hướng dẫn.
• Không đi vệ sinh bừa bãi, tránh làm ô nhiễm nguồn nước.

Đối với cộng đồng và chính quyền địa phương:

• Tiến hành xử lý môi trường ngay sau khi nước rút: thu gom rác thải, tiêu hủy xác động vật, nạo vét cống rãnh.
• Tổ chức xét nghiệm và giám sát dịch tễ học tại các vùng nguy cơ cao.
• Cung cấp vật tư y tế, hóa chất xử lý nước và hướng dẫn phòng bệnh đến người dân.
• Ngoài ra, Tổ chức Y tế Thế giới và Bộ Y tế Việt Nam đều khuyến cáo nên tiêm vắc xin thương hàn định kỳ cho các đối tượng ở vùng có dịch hoặc vùng thường xuyên xảy ra thiên tai.

Vaccine là “lá chắn” hữu hiệu trong dự phòng

Hiện có một số loại vaccine phòng thương hàn đã được sử dụng rộng rãi tại Việt Nam, với hiệu quả bảo vệ khoảng 65–70%. Tiêm chủng không thể thay thế hoàn toàn vệ sinh môi trường nhưng đóng vai trò quan trọng trong ngăn ngừa bệnh bùng phát thành dịch lớn.

Vaccine có thể tiêm cho trẻ từ 2 tuổi trở lên và người lớn. Một số vùng thường xuyên có lũ như miền Trung, Tây Nguyên và vùng ven biển phía Bắc đã đưa vaccine thương hàn vào danh mục khuyến cáo tiêm phòng.

Điều trị cần căn cứ vào kháng sinh đồ và thực hiện đầy đủ liệu trình để tránh tái phát và biến chứng. Ngoài ra, bệnh nhân cần được theo dõi sát về các dấu hiệu bất thường như đau bụng dữ dội, sốc hoặc chảy máu tiêu hóa để xử lý kịp thời.

Cần hành động khẩn trương và đồng bộ

Dịch thương hàn không phải là vấn đề mới nhưng đang trở lại mạnh mẽ hơn, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu và mưa lũ bất thường ngày càng gia tăng. Việc ứng phó với bệnh không chỉ dừng lại ở cá nhân mà cần cả hệ thống y tế, chính quyền và cộng đồng cùng hành động.

Chuyên gia y tế khuyến nghị: Mỗi người dân cần chủ động nâng cao ý thức phòng bệnh, đồng thời chính quyền cần có kế hoạch chuẩn bị ứng phó với dịch bệnh hậu thiên tai. “Không để dịch chồng dịch sau lũ” phải trở thành ưu tiên trong công tác y tế hiện nay.

Sau lũ, không chỉ là nỗi lo về sạt lở, mất mát tài sản mà còn là nguy cơ dịch bệnh, trong đó thương hàn là một mối đe dọa rõ ràng và nguy hiểm. Bằng việc nâng cao nhận thức, tuân thủ hướng dẫn vệ sinh, sử dụng nước sạch và chủ động tiêm phòng, chúng ta có thể bảo vệ sức khỏe cá nhân và cộng đồng khỏi dịch bệnh truyền nhiễm trong mùa mưa lũ.