Tuần đầu sau sinh: Sữa non – nền tảng miễn dịch đầu đời
Ngay sau sinh, tiếp xúc da kề da và cho trẻ bú sớm trong vòng 1 giờ đầu là bước khởi đầu quan trọng. Đây không chỉ là bản năng sinh tồn tự nhiên của trẻ mà còn giúp kích thích sữa mẹ tiết ra.
Sữa mẹ còn đóng vai trò quan trọng trong miễn dịch, tâm lý và sự phát triển trí tuệ của trẻ ở từng giai đoạn.
Trong 3 ngày đầu, dù lượng sữa chưa nhiều (gọi là “sữa chưa về”), nhưng hoàn toàn phù hợp với dung tích dạ dày của trẻ sơ sinh.
Dung tích dạ dày của trẻ trong 7 ngày đầu sau sinh
| Ngày tuổi | Dung tích dạ dày / 1 lần bú | So sánh kích thước |
|---|---|---|
| Ngày 1 (0–24h) | 5 – 7 ml | Hòn bi |
| Ngày 2 (24–48h) | 10 – 13 ml | Quả bóng bàn nhỏ |
| Ngày 3 (48–72h) | 22 – 27 ml | Quả bóng bàn |
| Ngày 4 (72–96h) | 36 – 46 ml | To hơn bóng bàn |
| Ngày 5–7 (96–120h) | 43 – 57 ml | Quả trứng gà |
Với dung tích nhỏ, trẻ cần bú 10–12 lần/ngày, bú thường xuyên và theo nhu cầu để phát triển khỏe mạnh. Các chuyên gia khuyến cáo: không cho trẻ bú bình hay uống thêm nước hoặc sữa công thức trong tuần đầu, bởi sữa non đã chứa đủ nước và dinh dưỡng cần thiết.
Từ 6 đến 12 tháng: Sữa mẹ vẫn chiếm hơn một nửa khẩu phần
Khi trẻ bắt đầu bước vào giai đoạn ăn dặm (từ 6 tháng tuổi), sữa mẹ vẫn tiếp tục giữ vai trò chủ đạo. Theo nghiên cứu, sữa mẹ cung cấp trên 50% nhu cầu dinh dưỡng của trẻ trong giai đoạn 6–12 tháng, đặc biệt giàu năng lượng, protein, vitamin và khoáng chất cần thiết.
Tuy nhiên, do nhu cầu dinh dưỡng ngày càng tăng, sữa mẹ cần được kết hợp với chế độ ăn bổ sung hợp lý để đảm bảo trẻ phát triển toàn diện cả thể chất lẫn trí tuệ.
Năm thứ hai: Sữa mẹ duy trì “lá chắn sức khỏe” cho trẻ
Bước sang năm thứ hai, sữa mẹ vẫn đóng vai trò thiết yếu trong khẩu phần hàng ngày của trẻ.
Tỷ lệ nhu cầu dinh dưỡng được sữa mẹ đáp ứng
| Giai đoạn | Năng lượng | Protein | Vitamin A |
|---|---|---|---|
| 6 – 12 tháng | > 50% | Đáp ứng chính | Cao |
| Năm thứ hai (12–24 tháng) | ~30% | ~50% | 45 – 75% |
Ngoài giá trị dinh dưỡng, sữa mẹ giai đoạn này tiếp tục cung cấp các yếu tố kháng khuẩn, giúp trẻ giảm nguy cơ mắc bệnh truyền nhiễm và hỗ trợ phát triển trí tuệ, nhận thức. Chính vì vậy, WHO và Bộ Y tế Việt Nam khuyến nghị duy trì cho trẻ bú mẹ đến 24 tháng tuổi hoặc lâu hơn.
Khi bước sang tuổi thứ hai, cơ thể trẻ bắt đầu tiếp xúc nhiều hơn với môi trường bên ngoài, kéo theo nguy cơ cao mắc các bệnh truyền nhiễm như viêm đường hô hấp, tiêu chảy, cúm mùa. Trong giai đoạn này, sữa mẹ tiếp tục đóng vai trò như một “lá chắn sức khỏe” tự nhiên, nhờ chứa nhiều kháng thể, globulin miễn dịch và các yếu tố sinh học đặc biệt. Những dưỡng chất này không chỉ giúp trẻ chống lại vi khuẩn và virus mà còn hỗ trợ quá trình hồi phục khi trẻ bị bệnh.
Bên cạnh đó, các hormone điều hòa cảm giác đói no trong sữa mẹ như Leptin và Ghrelin giúp trẻ duy trì cân nặng hợp lý, phòng tránh nguy cơ béo phì. Nguồn vitamin A dồi dào trong sữa mẹ cũng góp phần quan trọng vào việc tăng cường thị lực, giảm nguy cơ nhiễm trùng và cải thiện sức đề kháng. Các chuyên gia khuyến nghị duy trì bú mẹ đến 24 tháng tuổi hoặc lâu hơn, vì đây là giai đoạn trẻ cần “tấm áo giáp” miễn dịch để vượt qua những năm tháng đầu đời đầy thử thách.
Những rủi ro từ sản phẩm thay thế sữa mẹ
Mặc dù các sản phẩm thay thế được điều chỉnh để gần giống sữa mẹ, nhưng vẫn tồn tại nhiều bất lợi:
-
Giảm gắn bó mẹ con, ảnh hưởng đến mối quan hệ tình cảm.
-
Nguy cơ tiêu chảy và nhiễm khuẩn hô hấp do thiếu kháng thể và vi khuẩn có lợi.
-
Nguy cơ dị ứng và không dung nạp sữa như chàm, hen suyễn.
-
Khó tiêu hóa vì thành phần protein động vật không phù hợp với hệ tiêu hóa non nớt.
Đặc biệt, việc cho trẻ bú bình trong tuần đầu có thể khiến trẻ bú quá no, tạo thói quen ăn uống sai lệch, dẫn đến nguy cơ béo phì từ nhỏ và khi trưởng thành.
Khuyến nghị quan trọng về nuôi con bằng sữa mẹ
Các chuyên gia dinh dưỡng và WHO khuyến cáo: Cho trẻ bú mẹ sớm trong vòng 1 giờ đầu sau sinh. Nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ trong 6 tháng đầu, không cho ăn/uống thêm bất kỳ thực phẩm hay nước nào khác, kể cả nước trắng (trừ khi bác sĩ chỉ định bổ sung vitamin hoặc thuốc). Tiếp tục cho trẻ bú mẹ đến 24 tháng tuổi hoặc lâu hơn, kết hợp chế độ ăn bổ sung hợp lý.
Sữa mẹ là “dòng sữa vàng” không thể thay thế, đồng hành cùng trẻ từ giây phút chào đời cho đến ít nhất 24 tháng tuổi. Từng giai đoạn phát triển của trẻ đều ghi nhận vai trò to lớn của sữa mẹ – từ miễn dịch trong tuần đầu, dinh dưỡng chủ đạo ở giai đoạn ăn dặm, đến lá chắn sức khỏe trong năm thứ hai.
Trong Tuần lễ Thế giới Nuôi con bằng sữa mẹ năm 2025 (01–07/8), chủ đề được lựa chọn là “Ưu tiên nuôi con bằng sữa mẹ: Tạo dựng hệ thống hỗ trợ bền vững”, nhấn mạnh rằng để phụ nữ có thể nuôi con bằng sữa mẹ theo mong muốn, cần phải có những hệ thống hỗ trợ y tế, xã hội và cộng đồng toàn diện
Các khuyến nghị chuyên môn tiếp tục nhấn mạnh: bắt đầu cho trẻ bú trong vòng 1 giờ đầu sau sinh, nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ trong 6 tháng đầu, và tiếp tục bú đến ít nhất 24 tháng tuổi.
Tổ chức y tế Thế giới (WHO) và Quỹ Nhi đồng Liên hiệp quốc (UNICEF) kêu gọi đầu tư vào đào tạo cán bộ tư vấn, tạo môi trường làm việc thân thiện với nuôi con bằng sữa mẹ (như nghỉ thai sản hợp lý, không gian cho con bú tại nơi làm việc) để các bà mẹ có thể duy trì hành vi này Thông điệp năm 2025 không chỉ là lời kêu gọi hành động mà còn là lời cam kết: cho trẻ khởi đầu với dòng sữa mẹ là đầu tư cho tương lai — của trẻ, của mẹ và của xã hội.
Vì vậy, nuôi con bằng sữa mẹ không chỉ là lựa chọn cá nhân của người mẹ mà còn là nền tảng quan trọng cho một thế hệ khỏe mạnh, thông minh và phát triển toàn diện.
