Nhận biết viêm vú và tắc ống dẫn sữa

Theo Tài liệu Nuôi dưỡng trẻ nhỏ của Bộ Y tế, viêm vú thường biểu hiện bằng các triệu chứng sốt, mệt mỏi, đau, một phần bầu vú sưng, cứng và đỏ. Khác với hiện tượng vú cương tức — khi toàn bộ hoặc cả hai bên vú bị căng và đau — viêm vú thường chỉ khu trú ở một phần của một bên vú. Tình trạng này có thể xuất phát từ bầu vú bị cương tức hoặc do tắc ống dẫn sữa.

Tắc ống dẫn sữa xảy ra khi sữa ở một phần bầu vú không được hút ra hết hoặc đặc lại. Khi đó, bầu vú có thể nổi cục cứng, đỏ nhưng mẹ vẫn cảm thấy khỏe và không sốt. Nếu sữa ứ đọng lâu ngày, mô vú có thể bị viêm — gọi là viêm vú không nhiễm khuẩn. Trường hợp vi khuẩn xâm nhập, sẽ dẫn đến viêm vú nhiễm khuẩn. Việc phân biệt hai dạng viêm vú này không thể dựa vào từng triệu chứng đơn lẻ, nhưng nếu triệu chứng nặng, bác sĩ thường chỉ định dùng kháng sinh.

Nguyên nhân chính của tắc ống dẫn sữa là sữa lưu thông kém ở toàn bộ hoặc một phần bầu vú. Nguyên nhân toàn bộ có thể do mẹ không cho trẻ bú thường xuyên (vì bận, đi làm hoặc trẻ ngủ xuyên đêm) hay trẻ bú không hiệu quả do ngậm bắt vú sai. Tắc ở một phần vú có thể xuất phát từ bú kém, áo quá chật (nhất là áo nịt ngực ban đêm) hoặc ngón tay mẹ đè vào bầu vú khi cho bú. Nứt núm vú cũng tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập, gây viêm vú.

Nguyên tắc và phương pháp điều trị

Cải thiện lưu thông sữa là yếu tố then chốt trong điều trị cả tắc ống dẫn sữa lẫn viêm vú. Trước hết, cần tìm và khắc phục nguyên nhân như áo nịt ngực quá chật, thói quen đè tay vào vú hoặc kẹp núm vú khi cho bú. Dù có tìm ra nguyên nhân hay không, mẹ vẫn nên áp dụng các biện pháp hỗ trợ:

Cho trẻ bú thường xuyên, tốt nhất ngủ cùng con để bú bất cứ khi nào trẻ muốn.

Xoa bóp nhẹ nhàng bầu vú khi trẻ bú, từ vị trí tắc đến núm vú, giúp sữa lưu thông.

Chườm khăn ấm lên bầu vú giữa các bữa bú.

Bắt đầu cho bú từ bên vú lành để kích thích phản xạ oxytocin, sau đó chuyển sang bên bị tắc, và đảm bảo trẻ bú cả hai bên.

Nếu đau khiến mẹ ngại cho bú bên vú bệnh, cần vắt sữa ra để tránh ứ đọng và nguy cơ áp xe.

Khi sữa lưu thông tốt, tình trạng tắc ống dẫn sữa và viêm vú thường cải thiện trong vòng một ngày. Tuy nhiên, cần nghỉ ngơi, dùng thuốc kháng sinh hoặc chống viêm nếu mẹ có triệu chứng nặng ngay khi khám, có vết nứt ở núm vú hoặc tình trạng không tiến triển trong 24 giờ.

Đau và nứt núm vú

Nguyên nhân hay gặp nhất dẫn đến nứt núm vú là do trẻ ngậm bắt vú không đúng. Khi trẻ ngậm sai, trẻ sẽ bú và kéo núm vú ra ngoài, miệng cọ xát vào da núm vú khiến mẹ bị đau. Lúc đầu, núm vú chưa nứt, có thể trông vẫn bình thường hoặc bị ép lại và xuất hiện đường thắt khi trẻ nhả vú ra. Nếu tình trạng này tiếp diễn, da núm vú sẽ bị tổn thương và dẫn tới nứt núm vú.

Bà mẹ không rửa bầu vú quá nhiều lần trong ngày và không dùng xà phòng hoặc khăn thô ráp, vì rửa nhiều sẽ làm mất chất dầu tự nhiên bảo vệ da núm vú, dễ gây nứt.

Không sử dụng các loại thuốc hoặc dầu bôi vì có thể gây kích ứng da núm vú, và hiện chưa có bằng chứng cho thấy các loại thuốc này có tác dụng.

Sau mỗi lần cho trẻ bú, bà mẹ nên vắt một ít sữa và bôi xung quanh núm vú, đầu vú; điều này giúp vết thương chóng lành.

Trong các trường hợp áp xe vú, vi khuẩn thường gặp nhất là Staphylococcus aureus. Vì vậy, việc điều trị cần sử dụng các kháng sinh có khả năng kháng enzym penicillinase, điển hình là Flucloxacillin hoặc Erythromycin.

Phác đồ thường áp dụng như sau:

Flucloxacillin: 250 mg, uống mỗi 6 giờ, kéo dài từ 7–10 ngày.

Erythromycin: 250–500 mg, uống mỗi 6 giờ, kéo dài từ 7–10 ngày.

Cả hai loại thuốc trên đều nên uống trước bữa ăn ít nhất 30 phút để đạt hiệu quả hấp thu tốt nhất.

Núm vú nhiễm nấm Candida

Triệu chứng là núm vú của bà mẹ rất đau và ngứa. Có một số trường hợp bà mẹ thấy đau nhói như phải bỏng hoặc như có kim châm vào bầu vú. Đôi khi cảm giác đau lan vào phía trong bầu vú.

Da bầu vú có thể đỏ, căng bóng và bong ra từng mảng. Núm vú và quầng vú có thể mất đi một số sắc tố. Một vùng da xung quanh núm vú và quầng đen vú bóng đỏ. Nhưng có trường hợp núm vú trông bình thường.

Nhiễm nấm Candida thường xảy ra sau khi bà mẹ dùng kháng sinh điều trị viêm vú hoặc những nhiễm khuẩn khác. Cần phải nghĩ đến vú bị nhiễm nấm Candida nếu như núm vú đau dai dẳng ngay cả khi trẻ đã ngậm bắt vú tốt. Hãy kiểm tra xem miệng trẻ có bị tưa hay không. Trong má hoặc lưỡi trẻ có những đốm trắng hoặc có thể có những nốt ở mông.

Điều trị nhiễm nấm Candida cho cả 2 mẹ con: Bôi kem Nystatin 100.000 đơn vị/g: Bôi vào núm vú 4 lần/ ngày sau mỗi bữa bú/bôi trong 7 ngày sau khi tổn thương đã lành.

Nhỏ cho trẻ dung dịch Nystatin 100.000 đơn vị/ml: Nhỏ 1 ml vào miệng trẻ 4 lần/ ngày, nhỏ sau khi bú và nhỏ liên tục trong 7 ngày hoặc bằng thời gian điều trị cho bà mẹ. Không cho trẻ sử dụng đầu vú ngậm nhân tạo, núm vú nhân tạo, chắn núm vú.