1. Đặc điểm của cây thiên môn đông

Thiên môn đông còn có tên gọi khác là thiên đông, dây tóc tiên. Tên khoa học Asparagus cochinchinensis (Lour.) Merr. (Asparagus lucidus Lindl.). Thuộc họ Hành Asparagaceae.

Thiên môn đông là một loại dây leo, sống lâu năm. Dưới đất có rất nhiều rễ củ hình thoi mẫm. Thân mang nhiều cành 3 cạnh, dài nhọn, biến đổi, trông như lá. Lá rất nhỏ trông như vẩy.

Thiên môn đông mọc hoang và được trồng ở khắp nơi trong nước ta, để lấy rễ. Có khi được trồng trong chậu để làm cảnh. Nhiều nhất ở Cao Bằng, Lạng Sơn, Thanh Hóa… Tại các nước khác cũng có: Trung Quốc, Triều Tiên, Nhật Bản.

ThS.BS. Nguyễn Quang Dương – Khoa Nội tổng hợp Bệnh viện Tuệ Tĩnh cho biết, người ta thường dùng rễ khô (Radix Asparagi) của cây thiên môn đông. Trong thiên môn đông có asparagin, chất nhầy. Chất asparagin có tác dụng lợi tiểu tiện. 

Thuốc dùng trong nhân dân làm thuốc chữa ho, lợi tiểu tiện và chữa sốt, thuốc bổ âm.

Liều dùng 10g-15g một ngày dưới dạng thuốc sắc hoặc nấu thành cao.

Theo tài liệu cổ, thiên môn đông có vị ngọt, đắng, tính đại hàn, vào hai kinh phế và thận… có tác dụng dưỡng âm, nhuận táo, thanh nhiệt, hóa đờm. Dùng chữa phế ung hư lao, thổ huyết ho ra máu, tiêu khát, nhiệt bệnh tân dịch hao tổn, tiện bí. Những người tỳ vị hư hàn, tiết tả không dùng được.

2. Một số món ăn bài thuốc 

ThS.BS. Nguyễn Quang Dương giới thiệu một số món ăn bài thuốc phòng và trị bệnh có thiên môn đông như sau:

Thiên môn đông 15 – 20g, gạo lứt 50 – 100g. Thiên môn đông sắc lấy nước, bỏ bã, cho gạo lứt đã vo sạch vào, nấu cháo. Ăn nóng, thêm đường phèn vừa đủ. Ngày ăn 2 lần. Dùng cho người phế âm hư, dẫn tới ho khan không có đờm, khạc ra máu, đổ mồ hôi trộm, khô miệng, khô hầu, họng khát mà không muốn uống.

Thiên môn đông 100g, mật luyện 250g. Thiên môn đông bỏ vỏ, lõi, giã nát, lọc nhiều lần lấy nước. Đun nhỏ lửa lấy nước đặc cho mật luyện đánh tan, cô đặc lại thành cao. Bảo quản sau 7 ngày, lấy ra dùng. Ngày uống 2 lần. Mỗi lần 2 thìa cafe hòa với nước nóng. Dùng trong trường hợp ho khan, ít đờm, khát nhiều, uống nhiều do phế vị âm hư.

Thiên môn bỏ lõi 60g, thịt nạc 100g. Thịt nạc, hầm cùng với thiên môn đông. Ăn thịt, thái miếng, uống nước thuốc. Ngày ăn 2 lần. Dùng cho người suy nhược cơ thể, phụ nữ sau sinh ít sữa, sắc mặt xanh xao.

Thiên môn đông tươi bỏ lõi 50g, chân giò 500g, quả mướp 50g. Chân giò hầm trước, sau đó cho thiên môn đông, mướp vào đun tiếp cho mềm. Ăn chân giò, uống nước thuốc. Tác dụng tăng tiết sữa ở phụ nữ cho con bú.

Thịt ba ba 600g, chân giò muối 200g, bách hợp 10g, thiên môn đông 15g, mạch môn đông 15g, câu kỷ tử 5g, gia vị (rượu, hành, gừng) vừa đủ. Tất cả cho vào nồi hầm mềm. Ăn thịt, uống nước thuốc.

Dùng cho người can thận âm hư, sinh ra chứng ngũ tâm phiền nhiệt, chóng mặt, hoa mắt, hai gò má đỏ gay, họng khô háo mà đau, hay quên, tai ù, đổ mồ hôi trộm, nam giới di tinh, nữ giới hành kinh lượng ít, vón cục…

Thiên môn 1kg, mật mía 100g, vừng đen 200g, bột đậu xanh vừa đủ. Thiên môn sắc hãm lấy nước. Vừng đen rang chín. Cho nước, thiên môn, vừng đen và mật vào chảo khuấy lắc, đun nhỏ lửa cô đặc. Cho bột đậu xanh lượng thích hợp vào trộn đều, đổ ra khay, dàn cho phẳng, cắt thành từng lát như dạng bánh khảo.

Mỗi lần ăn 1 lát, ngày ăn 3 lần. Dùng cho người cao tuổi, người suy nhược cơ thể…

Thiên môn bỏ lõi 0,5kg, gạo nếp lứt khoảng 400g, men rượu 150g. Thiên môn đem sắc hãm lấy nước cô đặc để sẵn, gạo nếp đồ chín. Trộn bột men rượu với nước cao thiên môn và cơm nếp lứt đem ủ thành cơm rượu.

Ngày ăn 3 lần, liều lượng tùy ý. Dùng để bổ dưỡng cơ thể phòng chống bệnh tật.

Người tỳ thận dương hư, tiêu chảy, ho do ngoại cảm phong hàn không được dùng.