1. Amip ăn não là gì?
“Amip ăn não” là tên gọi của một loại ký sinh trùng gây ra bệnh nhiễm trùng nghiêm trọng cho hệ thần kinh trung ương, được gọi là Naegleria fowleri. Đây là một loại amip đơn bào có khả năng gây ra một bệnh rất nguy hiểm gọi là viêm não do amip nguyên phát (Primary Amoebic Meningoencephalitis – PAM).
N. fowleri thường sống trong nước ngọt ấm như hồ, sông, suối nước nóng, và đôi khi trong nước máy không được xử lý đúng cách.
Khi bơi hoặc lặn trong các nguồn nước này, nước có chứa amip có thể xâm nhập vào cơ thể qua đường mũi. Từ mũi, amip sẽ di chuyển đến não và gây viêm não.
Một số yếu tố nhất định có thể làm tăng tính dễ bị tổn thương, như hệ thống miễn dịch suy yếu, tiền sử các vấn đề về mũi hoặc xoang hoặc các hoạt động liên quan đến tiếp xúc với nước ngọt ấm.
Nhiễm amip ăn não là một bệnh nhiễm trùng gây tử vong.
Mối nguy hiểm của nhiễm trùng N. fowleri không phải ở mức độ phổ biến mà ở mức độ nghiêm trọng của nó. Đây là một bệnh nhiễm trùng nghiêm trọng của hệ thần kinh trung ương, với biểu hiện viêm màng não nguy hiểm và áp lực sọ não do viêm não.
Bệnh gây tử vong ở 95% trường hợp chỉ trong vài ngày. Các dấu hiệu và triệu chứng ban đầu có thể giống như viêm màng não do virus bao gồm: Đau đầu; sốt; cứng cổ; chán ăn; nôn mửa; trạng thái tinh thần rối loạn; co giật; hôn mê…
Bệnh nhân cũng có thể có biểu hiện ảo giác, sụp mí mắt, mờ mắt và mất khứu giác, vị giác. Thông thường phải mất từ 2 đến 15 ngày để các triệu chứng khởi phát sau khi amip N.fowleri xâm nhập vào mũi.
Bệnh nhân có thể tử vong từ 3 đến 7 ngày sau khi xuất hiện triệu chứng. Chỉ có một số bệnh nhân trên toàn cầu được báo cáo là sống sót sau căn bệnh nhiễm trùng gây tử vong này.
2. Điều trị amip ăn não còn gặp nhiều khó khăn
Hiện nay, điều trị nhiễm N. fowleri gặp nhiều khó khăn, và hiệu quả của các phương pháp điều trị còn hạn chế. Tuy nhiên, một số biện pháp và thuốc đã được sử dụng trong các trường hợp nhiễm N, fowleri. Dưới đây là một số phương pháp điều trị đã được ghi nhận:
– : Đây là thuốc chống nấm mạnh được sử dụng để tiêu diệt N. fowleri. Nó có thể được tiêm trực tiếp vào hệ thống thần kinh trung ương (thông qua cột sống) hoặc truyền tĩnh mạch. Nhưng thuốc có liên quan đến nhiều tác dụng phụ.
Tác dụng bất lợi chính của amphotericin B là gây độc thận. Amphotericin B là thuốc duy nhất trong số các thuốc kháng sinh gây độc cho thận. Ngoài ra, các tác dụng phụ khác là hạ kali máu, hạ magie máu, ức chế tủy xương.
– : Ban đầu được phát triển để điều trị ung thư và bệnh leishmaniasis (bệnh do ký sinh trùng Leishmania gây ra), miltefosine đã được sử dụng trong một số trường hợp nhiễm N. fowleri và cho thấy kết quả hứa hẹn. Thuốc hoạt động bằng cách gây chết tế bào amip.
Các tác dụng phụ thông thường của thuốc bao gồm: Buồn nôn, nôn mửa, đau dạ dày, biếng ăn; Tiêu chảy; Đau đầu, choáng váng, buồn ngủ; Ngứa ngáy.
– : Các thuốc chống nấm và chống ký sinh trùng khác như fluconazole, rifampin, và azithromycin cũng được sử dụng kết hợp với các thuốc chính để tăng cường hiệu quả điều trị.
– : Để giảm thiểu tổn thương não, hạ thân nhiệt có thể được sử dụng để làm giảm sưng não và giảm tỷ lệ tử vong.
– : Bệnh nhân cần được chăm sóc đặc biệt trong các đơn vị chăm sóc tích cực để theo dõi và điều trị các biến chứng nghiêm trọng như phù não, hạ đường huyết, và suy đa cơ quan.
Mặc dù đã có một số trường hợp sống sót sau khi được điều trị tích cực và kịp thời, tỷ lệ sống sót vẫn rất thấp. Việc chẩn đoán sớm và điều trị ngay lập tức là yếu tố then chốt trong việc cải thiện kết quả điều trị.
Hiện nay, điều trị amip ăn não gặp nhiều khó khăn, và hiệu quả còn hạn chế.
3. Những lưu ý trong quá trình điều trị amip ăn não
– Chẩn đoán sớm: Việc chẩn đoán kịp thời là yếu tố quyết định. Nếu bệnh nhân có triệu chứng viêm não (nhức đầu, sốt, buồn nôn, nôn, cứng cổ) sau khi tiếp xúc với nước ngọt ấm, cần xem xét khả năng nhiễm N. fowleri và tiến hành xét nghiệm ngay lập tức.
– Điều trị ngay lập tức: Bắt đầu điều trị càng sớm càng tốt.
– Quản lý phù não: Do bệnh thường gây phù não nhanh chóng, việc quản lý phù não là rất quan trọng. Các biện pháp bao gồm hạ thân nhiệt trị liệu và sử dụng các thuốc chống phù não.
– Hỗ trợ hô hấp và tuần hoàn: Bệnh nhân có thể cần hỗ trợ hô hấp và tuần hoàn trong đơn vị chăm sóc đặc biệt (ICU). Theo dõi sát sao các dấu hiệu sinh tồn và các chỉ số lâm sàng để can thiệp kịp thời.
– Hợp tác đa chuyên khoa: Quá trình điều trị cần sự phối hợp của nhiều chuyên khoa như bệnh truyền nhiễm, thần kinh, ICU, và dược học để đảm bảo điều trị toàn diện và tối ưu.
– Theo dõi và điều chỉnh liệu pháp: Theo dõi chặt chẽ các chỉ số lâm sàng và kết quả xét nghiệm để điều chỉnh liệu pháp điều trị phù hợp. Việc theo dõi liên tục và điều chỉnh kịp thời có thể cải thiện kết quả điều trị.
– Dự phòng và giáo dục: Sau khi điều trị, cần tư vấn cho bệnh nhân và cộng đồng về các biện pháp phòng tránh nhiễm N. fowleri.
4. Phòng ngừa amip ăn não
Để phòng ngừa nhiễm N. fowleri, nên áp dụng một số biện pháp sau:
– Sử dụng kẹp mũi hoặc giữ mũi kín để tránh nước vào mũi khi phải tiếp xúc với nước trong các hồ, sông, suối nước nóng, đặc biệt là trong mùa hè khi nhiệt độ nước cao.
– Sử dụng nước sạch và an toàn. Đảm bảo hệ thống nước sinh hoạt được bảo dưỡng và xử lý đúng cách để ngăn ngừa sự phát triển của N. fowleri.
– Hạn chế sử dụng nước từ các nguồn không rõ ràng. Tránh sử dụng nước từ giếng khoan, ao, hồ, sông suối chưa qua xử lý để uống, rửa hoặc nấu ăn.
– Tránh sử dụng nước máy chưa xử lý để đổ đầy hồ bơi.
– Giữ vệ sinh cá nhân và môi trường sống. Rửa tay thường xuyên.
– Tránh tiếp xúc với bùn và đất ẩm, đặc biệt là trong các vùng có nguy cơ cao nhiễm N. fowleri.
