Đặc điểm giải phẫu và chức năng của vú

Bầu vú gồm núm vú và vùng da sẫm màu xung quanh gọi là quầng vú. Tại quầng vú có các tuyến Montgomery, tiết chất nhờn giúp bảo vệ da vú.

Bên trong bầu vú chứa hàng triệu nang sữa, là những túi nhỏ do các tế bào tiết sữa cấu tạo. Khi được kích thích bởi hormone prolactin, các tế bào này sản xuất sữa. Bao quanh nang sữa là các tế bào cơ, có nhiệm vụ co bóp và đẩy sữa ra ngoài nhờ tác động của hormone oxytocin.

Hệ thống ống dẫn sữa nối các nang sữa với xoang sữa nằm dưới quầng vú, nơi sữa được dự trữ giữa các bữa bú. Hình dáng và kích thước vú của mỗi phụ nữ có thể khác nhau, song số lượng nang sữa là như nhau, vì vậy khả năng tiết sữa không phụ thuộc vào hình dáng hay độ lớn của bầu vú.

Phản xạ prolactin – cơ chế tạo sữa

Khi trẻ bú, các xung động cảm giác từ núm vú được truyền lên não, kích thích tuyến yên tiết hormone prolactin. Prolactin đi theo máu đến vú, thúc đẩy tế bào tiết sữa hoạt động. Sữa được sản xuất nhiều hay ít phụ thuộc vào tần suất trẻ bú: trẻ bú càng nhiều, sữa càng được tiết ra nhiều.

Prolactin tồn tại trong máu khoảng 30 phút sau bữa bú, đảm bảo lượng sữa cho bữa bú tiếp theo. Ngoài việc tạo sữa, prolactin còn ức chế quá trình rụng trứng, đặc biệt tiết nhiều vào ban đêm. Vì vậy, cho trẻ bú vào ban đêm vừa giúp mẹ tạo thêm sữa vừa hỗ trợ tránh thai tự nhiên.

Để tăng tiết sữa, người mẹ cần được ăn uống, nghỉ ngơi hợp lý và cho trẻ bú thường xuyên, đúng cách.

Phản xạ oxytocin – cơ chế phun sữa

Song song với prolactin, khi trẻ ngậm bú, tuyến yên cũng tiết hormone oxytocin. Hormone này làm co các tế bào cơ quanh nang sữa, đẩy sữa từ nang ra ống dẫn lớn và xuống miệng trẻ. Đây chính là phản xạ phun sữa, giúp trẻ nhận được dòng sữa ngay khi bú.

Điểm đặc biệt là oxytocin có thể được tiết ra trước cả khi trẻ bú, chỉ cần mẹ nghĩ đến con hoặc nghe tiếng khóc. Tuy nhiên, nếu phản xạ này hoạt động kém, trẻ sẽ khó bú đủ sữa dù nang sữa vẫn sản xuất. Ngoài ra, oxytocin còn có lợi ích quan trọng khác: làm tử cung co hồi sau sinh, giúp giảm chảy máu, dù đôi khi gây cảm giác đau hoặc nóng bừng.

Dấu hiệu nhận biết phản xạ oxytocin

Người mẹ có thể nhận biết phản xạ oxytocin qua nhiều dấu hiệu:

Cảm giác ép hoặc kiến bò trong vú khi cho bú.

Sữa tự chảy khi nghe tiếng con khóc hoặc nghĩ đến con.

Sữa chảy ở vú còn lại khi trẻ đang bú một bên.

Dòng sữa phun thành tia nếu trẻ nhả vú.

Đau tức tử cung, đôi khi kèm nóng bừng trong những ngày đầu sau sinh.

Trẻ bú chậm, sâu và có tiếng nuốt, chứng tỏ sữa đang chảy vào miệng.

Cơ chế tiết sữa là sự phối hợp nhịp nhàng giữa prolactin và oxytocin, bảo đảm cung cấp nguồn sữa dồi dào và phù hợp cho trẻ. Việc hiểu rõ cơ chế này giúp các bà mẹ yên tâm, chủ động và kiên trì nuôi con bằng sữa mẹ, tận dụng trọn vẹn những lợi ích mà thiên nhiên ban tặng.

Những bất lợi khi nuôi trẻ bằng sản phẩm thay thế sữa mẹ

Thức ăn thay thế sữa mẹ được chế biến từ nhiều loại sữa khác nhau như sữa động vật, sữa đậu nành và dầu thực vật. Mặc dù các loại sữa này đã được điều chỉnh để gần giống với thành phần sữa mẹ, nhưng vẫn không thể hoàn hảo như sữa mẹ. Vì vậy, nuôi trẻ bằng sản phẩm thay thế sữa mẹ, cho trẻ bú bình và sử dụng vú ngậm nhân tạo mang lại nhiều bất lợi.

Hạn chế sự gắn bó giữa mẹ và con, làm giảm mối quan hệ gần gũi, yêu thương.

Trẻ dễ bị tiêu chảy và tiêu chảy kéo dài do protein trong sữa động vật không phù hợp với khả năng tiêu hóa, hấp thu.

Nguy cơ nhiễm khuẩn cao, đặc biệt là nhiễm khuẩn hô hấp, vì thức ăn nhân tạo không chứa yếu tố kháng khuẩn.

Trẻ dễ bị dị ứng như chàm, hen suyễn, hoặc không dung nạp sữa.

Nguy cơ suy dinh dưỡng, thiếu vi chất và vitamin, đặc biệt là vitamin A, nếu trẻ ăn quá ít hoặc uống sữa quá loãng.

Ăn quá nhiều sữa nhân tạo có thể gây thừa cân, béo phì.

Tăng nguy cơ mắc các bệnh mạn tính khi trưởng thành như tiểu đường, tim mạch.

Chỉ số thông minh của trẻ thường thấp hơn so với trẻ được nuôi bằng sữa mẹ.

Bà mẹ không nuôi con bằng sữa mẹ dễ có thai sớm, dễ thiếu máu sau sinh và có nguy cơ cao mắc ung thư vú, ung thư buồng trứng sau này.

Ngoài ra, những bất lợi khi cho trẻ bú bình và vú ngậm nhân tạo gồm bình bú và vú ngậm nhân tạo dễ nhiễm khuẩn do khó vệ sinh, làm tăng nguy cơ nhiễm khuẩn đường tiêu hóa ở trẻ. Trẻ dễ quen với núm vú cao su và vú ngậm nhân tạo, từ chối bú mẹ. Điều này khiến trẻ bú ít, làm giảm khả năng tạo sữa, dẫn đến việc mẹ không đủ sữa nuôi con.

Với thành phần cân đối, giàu dinh dưỡng và kháng thể, sữa mẹ chính là món quà vô giá cho sự phát triển của trẻ nhỏ. Các chuyên gia khuyến nghị nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu, và duy trì bú mẹ cùng chế độ ăn bổ sung hợp lý đến 24 tháng hoặc lâu hơn, để trẻ nhận được lợi ích tối đa từ nguồn dinh dưỡng vàng này.