Suy tuyến yên là một trong những rối loạn nội tiết ít gặp nhưng có thể để lại hậu quả nghiêm trọng. Bệnh diễn tiến âm thầm, gây thiếu hụt một hoặc nhiều hormone quan trọng điều hòa nhiều cơ quan trong cơ thể. Nếu không chẩn đoán và điều trị kịp thời, người bệnh có thể đối diện với những biến chứng nguy hiểm, thậm chí đe dọa tính mạng.

Suy tuyến yên là gì?

Suy tuyến yên (hypopituitarism) là tình trạng thùy trước tuyến yên tiết ít hoặc không tiết đủ một hoặc nhiều loại hormone quan trọng như hormone tăng trưởng (GH), hormone kích thích tuyến giáp (TSH), hormone hướng vỏ thượng thận (ACTH), hormone sinh dục (LH, FSH) hoặc hormone chống bài niệu (ADH). Khi thiếu các hormone này, hoạt động của các tuyến nội tiết đích như tuyến giáp, tuyến thượng thận, buồng trứng hoặc tinh hoàn sẽ bị rối loạn, dẫn đến hàng loạt vấn đề sức khỏe.

Bệnh có thể diễn tiến từ từ trong nhiều năm với các triệu chứng mơ hồ, khó nhận biết, nhưng cũng có trường hợp khởi phát đột ngột, điển hình là xuất huyết u tuyến yên (pituitary apoplexy).

Nguyên nhân gây suy tuyến yên

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến suy tuyến yên, phổ biến nhất là:

• U tuyến yên hoặc vùng hạ đồi: Các khối u (adenoma, u màng não, u di căn) có thể chèn ép hoặc phá hủy mô tuyến yên, gây giảm tiết hormone.
• Xuất huyết tuyến yên hoặc hội chứng Sheehan: Xảy ra ở phụ nữ sau sinh mất máu nặng khiến tuyến yên bị nhồi máu.
• Di chứng phẫu thuật hoặc xạ trị vùng hạ đồi – tuyến yên: Điều trị các khối u não, u sọ hầu có thể làm tổn thương tuyến yên.
• Chấn thương sọ não, viêm não – màng não, bệnh thâm nhiễm: Lao, sarcoidosis, haemochromatosis…
• Nguyên nhân bẩm sinh hoặc di truyền: Một số trường hợp trẻ sinh ra đã thiếu hụt hormone tuyến yên do đột biến gen (như PROP1).

Các dấu hiệu cảnh báo suy tuyến yên

Biểu hiện của suy tuyến yên tùy thuộc vào loại hormone bị thiếu hụt, mức độ và thời gian diễn tiến bệnh. Các triệu chứng thường gặp bao gồm:

Thiếu ACTH: Gây suy tuyến thượng thận thứ phát với biểu hiện mệt mỏi, chán ăn, huyết áp thấp, hoa mắt chóng mặt khi đứng dậy, có thể dẫn đến cơn suy thượng thận cấp rất nguy hiểm.

Thiếu TSH (trung tâm): Mệt mỏi, da khô, táo bón, tăng cân nhẹ, hạ thân nhiệt.

Thiếu LH/FSH: Ở phụ nữ gây mất kinh, khô âm đạo, giảm ham muốn, khó có con; ở nam giới gây rối loạn cương, teo tinh hoàn, giảm lông vùng mặt và cơ thể.

Thiếu GH: Ở trẻ em làm chậm tăng trưởng, dậy thì muộn; ở người lớn gây giảm khối cơ, tăng mỡ bụng, giảm sức bền.

Thiếu ADH: Dẫn đến đái tháo nhạt trung ương với tiểu nhiều và khát nhiều.

Ngoài ra, bệnh nhân có thể bị đau đầu, giảm thị lực do khối u chèn ép thần kinh thị giác.

Chẩn đoán suy tuyến yên

Việc chẩn đoán dựa vào kết hợp khai thác tiền sử, thăm khám lâm sàng và các xét nghiệm chuyên sâu.

Xét nghiệm máu: Định lượng hormone tuyến yên và hormone của tuyến đích (TSH, FT4, cortisol, LH/FSH, testosterone hoặc estrogen, IGF-1…).

Nghiệm pháp kích thích hormone: Được thực hiện trong trường hợp cần đánh giá chính xác chức năng tuyến.

Chẩn đoán hình ảnh: Chụp cộng hưởng từ (MRI) hoặc cắt lớp vi tính (CT) giúp phát hiện u tuyến yên hoặc tổn thương vùng hạ đồi.

Khám thị lực: Thực hiện nếu nghi ngờ khối u chèn ép dây thần kinh thị giác.

Theo dõi và phòng ngừa biến chứng

Người bệnh cần được khám định kỳ tại chuyên khoa Nội tiết để đánh giá lại nồng độ hormone, điều chỉnh liều thuốc, tầm soát biến chứng như loãng xương, rối loạn chuyển hóa mỡ và đường.

Bệnh nhân được khuyến cáo mang thẻ y tế cảnh báo suy tuyến yên để thông báo cho nhân viên y tế khi cấp cứu. Ngoài ra, người bệnh cần được hướng dẫn tăng liều hydrocortisone tạm thời khi sốt cao, phẫu thuật hoặc căng thẳng nặng để phòng cơn suy thượng thận cấp.

Những người có nguy cơ cao như từng phẫu thuật, xạ trị vùng hạ đồi – tuyến yên, phụ nữ mất máu nặng sau sinh cần tầm soát sớm để phát hiện bệnh kịp thời.

Việc tuân thủ điều trị và theo dõi định kỳ sẽ giúp bệnh nhân duy trì cuộc sống khỏe mạnh, phòng tránh biến chứng nặng nề.