Nhiều phụ huynh cho rằng tay chân miệng chỉ gây loét miệng, nổi mẩn ngoài da và tự khỏi sau vài ngày. Tuy nhiên, thực tế đã ghi nhận không ít trường hợp trẻ diễn tiến nặng, thậm chí tử vong chỉ sau 24–48 giờ vì biến chứng nguy hiểm do virus EV71 gây ra. Việc nhận biết sớm và xử lý kịp thời là yếu tố then chốt để bảo vệ trẻ.

Bệnh tay chân miệng không đơn giản như nhiều người nghĩ

Tay chân miệng là bệnh truyền nhiễm cấp tính phổ biến ở trẻ nhỏ, nhất là nhóm dưới 5 tuổi. Bệnh thường xảy ra vào thời điểm giao mùa, cao điểm vào mùa hè và đầu mùa thu. Đa phần các ca bệnh do virus Coxsackie A16 hoặc A6 gây ra, triệu chứng nhẹ và tự khỏi sau 7–10 ngày nếu chăm sóc đúng cách

Tuy nhiên, không phải trường hợp nào cũng diễn tiến nhẹ nhàng như vậy. Một số ca mắc bệnh do chủng virus nguy hiểm hơn – đặc biệt là Enterovirus 71 (EV71) – có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng về tim mạch, thần kinh và hô hấp, diễn tiến nhanh và đe dọa tính mạng trẻ chỉ trong vài giờ.

Biến chứng thần kinh, tim mạch và hô hấp

Theo các chuyên gia bệnh truyền nhiễm, biến chứng thường xảy ra trong 3–5 ngày đầu kể từ khi trẻ khởi phát triệu chứng. Những tổn thương thần kinh là dấu hiệu cảnh báo nghiêm trọng nhất, gồm: viêm não, viêm màng não, viêm thân não, liệt mềm cấp, co giật, rối loạn ý thức, thậm chí hôn mê.

Khi virus xâm nhập hệ thần kinh trung ương, nó có thể gây ra phù phổi thần kinh – một biến chứng cấp tính cực kỳ nguy hiểm. Trẻ sẽ có biểu hiện thở rít, tím tái, tím môi, khó thở nhanh, ho ra bọt hồng hoặc máu. Biến chứng này diễn tiến rất nhanh và cần cấp cứu gấp, nếu không có thể dẫn đến tử vong chỉ trong vòng vài giờ.

Ngoài ra, tay chân miệng do EV71 còn có thể gây viêm cơ tim, rối loạn nhịp tim, trụy mạch, khiến trẻ vã mồ hôi, da lạnh, mạch nhanh, huyết áp tụt nhanh. Đây là tình trạng sốc tim, có thể gây ngừng tuần hoàn nếu không được can thiệp kịp thời.

Phân biệt bệnh  tay chân miệng thể nhẹ và nặng

Không dễ để cha mẹ phân biệt giữa thể bệnh nhẹ và biến chứng nặng, nhất là trong giai đoạn đầu. Tuy nhiên, vẫn có những dấu hiệu cảnh báo sớm cần đặc biệt lưu ý:

Đặc biệt, triệu chứng giật mình liên tục, kể cả khi đang chơi, là một dấu hiệu đặc trưng cảnh báo sớm biến chứng thần kinh do EV71.

EV71 – “kẻ thù giấu mặt” đứng sau nhiều ca tử vong

EV71 là chủng virus nguy hiểm nhất gây bệnh tay chân miệng nặng. Virus này có khả năng xâm nhập hệ thần kinh trung ương, phá hủy các tế bào thần kinh và dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như viêm não, phù phổi, viêm cơ tim…

Lịch sử y học từng ghi nhận nhiều đợt bùng phát EV71 tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương với hậu quả rất nặng nề. Năm 1997 tại Sarawak (Malaysia), hơn 600 ca bệnh do EV71 khiến 31 trẻ tử vong. Năm 1998, Đài Loan có gần 1,5 triệu ca mắc, với hơn 400 ca biến chứng thần kinh và 78 ca tử vong. Tại Trung Quốc từ 2008–2012, hơn 7 triệu ca mắc tay chân miệng được ghi nhận, trong đó hơn 2.400 trẻ không qua khỏi – đa phần do nhiễm EV71.

Tại Việt Nam, chủng virus EV71 vẫn là mối lo ngại chính mỗi mùa dịch. Nhiều ca tử vong ở trẻ em trong các đợt dịch gần đây cũng có liên quan đến chủng này. Hiện một số quốc gia đã phát triển vaccine EV71, nhưng Việt Nam vẫn đang trong quá trình nghiên cứu, thử nghiệm và xem xét triển khai tiêm phòng diện rộng.

Khi nào cần đưa trẻ đến bệnh viện?

Tay chân miệng là bệnh truyền nhiễm dễ lây, nhưng nếu được phát hiện sớm và chăm sóc đúng, đa phần trẻ sẽ phục hồi tốt. Tuy nhiên, cha mẹ cần cảnh giác cao độ trong những ngày đầu khởi phát. Hãy đưa trẻ đi khám ngay nếu xuất hiện các dấu hiệu sau:

• Sốt cao không đáp ứng thuốc hạ sốt trong 2 ngày.
• Trẻ có biểu hiện giật mình, rung chi, co giật hoặc ngủ li bì.
• Thở nhanh, thở rít, tím tái, ho ra máu hoặc bọt hồng.
• Mạch nhanh, huyết áp thấp, trẻ vã mồ hôi, da lạnh, không ăn uống được.

Tại bệnh viện, trẻ có thể được hỗ trợ bằng các biện pháp hồi sức tích cực như: thở oxy, truyền dịch, dùng thuốc vận mạch, truyền Immunoglobulin hoặc điều trị biến chứng thần kinh – tuần hoàn nếu cần.

Phòng bệnh là giải pháp quan trọng nhất

Hiện nay, chưa có thuốc điều trị đặc hiệu tay chân miệng. Vì vậy, phòng bệnh là giải pháp then chốt, đặc biệt trong môi trường có trẻ nhỏ hoặc tại các trường mầm non. Những biện pháp phòng bệnh bao gồm:

• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, nhất là trước ăn và sau khi đi vệ sinh.
• Vệ sinh nhà cửa, đồ chơi, dụng cụ ăn uống sạch sẽ, diệt khuẩn định kỳ.
• Cách ly trẻ mắc bệnh ít nhất 7 ngày để tránh lây lan.
• Nếu có thể, chủ động tìm hiểu và tham khảo tiêm phòng EV71 tại các cơ sở có triển khai.

Tay chân miệng tuy là bệnh phổ biến và có thể tự khỏi, nhưng biến chứng của bệnh – đặc biệt khi do EV71 gây ra – có thể rất nặng và đe dọa tính mạng trẻ nhỏ. Việc nâng cao cảnh giác, phát hiện sớm dấu hiệu bất thường và đưa trẻ đến bệnh viện kịp thời có thể cứu sống trẻ trong gang tấc.