Một hiện tượng thú vị thường thấy ở người cao tuổi là sự thay đổi tính cách theo hướng giống như trẻ em: dễ xúc động, hay giận dỗi, thích được quan tâm, và đôi khi “bướng bỉnh” không khác gì một đứa trẻ lên ba. Điều này không chỉ là quan sát dân gian mà còn có cơ sở từ khoa học thần kinh, tâm lý học và văn hóa học. 

Vậy điều gì khiến con người khi về già lại “bé lại” cả trong cảm xúc và hành vi?

Sự lão hóa của não bộ – Khi khả năng kiểm soát cảm xúc suy giảm

Khi tuổi tác tăng lên, bộ não con người cũng dần bị lão hóa. Các nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng thùy trán – vùng não đảm nhiệm chức năng kiểm soát hành vi, đánh giá tình huống và điều chỉnh cảm xúc – sẽ dần suy giảm hoạt động theo thời gian. Hệ quả là người cao tuổi trở nên:

• Kém kiềm chế cảm xúc, dễ nóng giận hoặc dễ khóc
• Bốc đồng hơn trong lời nói và hành vi
• Dễ bị tác động bởi những chuyện nhỏ nhặt

Điều này làm cho hành vi và phản ứng của họ có nhiều nét tương đồng với trẻ nhỏ – khi não bộ chưa phát triển toàn diện để kiểm soát cảm xúc và hành vi xã hội. Việc “trở nên trẻ con” vì thế không phải là do cố ý mà là kết quả tự nhiên của sự suy thoái chức năng thần kinh.

Sa sút trí tuệ – Ký ức và nhận thức rối loạn

Một nguyên nhân phổ biến khác làm thay đổi tính cách người cao tuổi là sự xuất hiện của các rối loạn thần kinh như sa sút trí tuệ (dementia), điển hình là bệnh Alzheimer. Những người mắc bệnh này thường có biểu hiện:

• Hay quên các sự kiện mới diễn ra
• Lặp đi lặp lại câu nói hoặc hành động
• Nhớ rất rõ quá khứ xa xôi (tuổi thơ, thời trẻ)
• Gặp khó khăn trong lý luận, đánh giá tình huống

Sự rối loạn về trí nhớ và khả năng nhận thức khiến người bệnh giống như “quay ngược thời gian”, sống trong ký ức cũ và phản ứng như một đứa trẻ ngây thơ. Họ có thể sợ hãi những điều vô lý, nghi ngờ người thân hoặc có hành vi thất thường không thể lý giải bằng suy nghĩ thông thường.

Tâm lý muốn được yêu thương – Cơ chế phòng vệ của người già

Người già, đặc biệt khi đã mất bạn đời hoặc con cháu đi xa, thường sống trong cô đơn. Sự thiếu thốn kết nối cảm xúc khiến họ trở nên nhạy cảm, dễ bị tổn thương, và có xu hướng tìm kiếm sự quan tâm, chăm sóc từ người khác. Điều này lý giải vì sao nhiều cụ già thường:

• Làm nũng, hay nhắc đi nhắc lại chuyện cũ để được chú ý
• Buồn khi bị bỏ qua, tủi thân nếu không ai lắng nghe
• Dễ giận dỗi, trách móc như trẻ nhỏ

Đây không phải là “trẻ con hóa” một cách ngẫu nhiên, mà là phản ứng mang tính phòng vệ – để tìm lại cảm giác được yêu thương và an toàn, tương tự như cảm xúc của một đứa trẻ khi cần mẹ cha bên cạnh.

Sự phụ thuộc trở lại – Vòng đời khép kín

Trong giai đoạn cuối của cuộc đời, người cao tuổi thường mất dần khả năng tự chăm sóc bản thân. Họ có thể cần sự giúp đỡ trong các sinh hoạt hàng ngày như ăn uống, vệ sinh, đi lại, uống thuốc hoặc giao tiếp xã hội. Sự phụ thuộc này làm họ trở lại vị trí giống như khi còn thơ bé – cần người khác chăm sóc, bảo vệ và hướng dẫn.

Việc này cũng dễ tạo ra sự thay đổi tâm lý: nếu không được quan tâm đúng mức, họ dễ cảm thấy bị bỏ rơi, vô dụng, từ đó phản ứng bằng cách “giận dỗi” hoặc “bướng bỉnh” – hành vi vốn rất thường thấy ở trẻ em.

Việc người cao tuổi có những thay đổi trong tính cách giống như trẻ nhỏ không phải là điều bất thường. Đó là sự kết hợp giữa quá trình lão hóa của não bộ, bệnh lý sa sút trí tuệ, nhu cầu tâm lý được quan tâm, sự phụ thuộc vào người khác và cả ảnh hưởng văn hóa. 

Hiểu điều này sẽ giúp chúng ta ứng xử đúng mực với ông bà, cha mẹ – những người đã từng hy sinh, chăm sóc và yêu thương ta từ thuở còn thơ dại. Và giờ đây, khi họ “trở về” tuổi thơ bằng cách khác, đã đến lúc ta làm điều ngược lại: chăm sóc họ với tất cả sự kiên nhẫn và lòng hiếu thảo.